Η παχυσαρκία έχει αναδειχθεί σε ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα δημόσιας υγείας του 21ου αιώνα, και ο όρος ‘επιδημία’ χρησιμοποιείται συχνά στις μέρες μας για να περιγράψει την δραματική αύξηση της συχνότητάς της. Στην Ελλάδα, το ποσοστό υπερβαρότητας και παχυσαρκίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία υπερβαίνει το 35%. Η παχυσαρκία στην παιδική και εφηβική ηλικία οδηγεί σε παχυσαρκία κατά την ενήλικη ζωή, και η δραματική αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας είναι στενά συνδεδεμένη με την αυξημένη συχνότητα της παχυσαρκίας των ενηλίκων. Η νοσηρότητα και θνησιμότητα που συνοδεύουν την παχυσαρκία αυξάνουν επίσης ραγδαία. Επιπλοκές της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν καρδιαγγειακά προβλήματα, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, διαταραχές του ενδοθηλίου, ινσουλινοαντοχή και διαβήτη τύπου 2, και ευθύνονται για ένα σημαντικά υψηλό ποσοστό των δαπανών της δημόσιας υγείας. Για τους λόγους αυτούς η παχυσαρκία θεωρείται μια από τις πιό σοβαρές απειλές της δημόσιας υγείας τόσο στην χώρα μας όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.
Με κατάλληλες προοπτικές μελέτες, η κ. Χαρμανδάρη και η ομάδα της εξέτασε τους προγεννητικούς, περιγεννητικούς, διατροφικούς, και κοινωνιο-οικονομικούς παράγοντες που σχετίζονται με την παχυσαρκία, καθώς και την επίδραση που έχει το μέλι στο μεταβολικό προφίλ παχύσαρκων παιδιών.
Επίσης, ανέπτυξε ένα Πρόγραμμα Εθνικού Συστήματος πρόληψης και αντιμετώπισης της υπερβαρότητας και παχυσαρκίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, το οποίο πραγματοποιείται για πρώτη φορά τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό. To Πρόγραμμα αυτό έχει τίτλο: ‘Ανάπτυξη Εθνικού Συστήματος Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Υπερβαρότητας και Παχυσαρκίας κατά την Παιδική και Εφηβική Ηλικία’ και σύνθημα ‘Χάνω Βάρος – Κερδίζω Ζωή’, και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΣΠΑ 2007-2013) (MIS 370545). Επιστημονική Υπεύθυνη του έργου είναι η κ. Ευαγγελία Χαρμανδάρη.
Το παρόν έργο στοχεύει στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης παρέμβασης για την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν τόσο τις δομές του υπάρχοντος δημοσίου συστήματος υγείας όσο και όλους τους εμπλεκόμενους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι του έργου είναι: 1) να καταγράψει τα ανθρωπομετρικά δεδομένα σε παιδιά και εφήβους που προσέρχονται σε Παιδιάτρους ή Γενικούς Ιατρούς, 2) να καθοδηγήσει με σαφήνεια τους Παιδιάτρους, Γενικούς Ιατρούς και άλλους επιστήμονες υγείας σχετικά με το πώς θα διακινήσουν ένα υπέρβαρο ή παχύσαρκο παιδί, 3) να συντονίσει τους φορείς που εμπλέκονται στην υγεία του παιδιού σχετικά με την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, και 4) να ενημερώσει επιστήμονες υγείας και γονείς, καθώς και όλους τους αρμόδιους φορείς σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
Υπάρχουν τρείς βασικοί πυλώνες του έργου. Ο κύριος πυλώνας, που αποτελεί και τον πυρήνα του έργου είναι η Ηλεκτρονική Διαδικτυακή Εφαρμογή, το ‘Εθνικό Μητρώο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Υπερβαρότητας και Παχυσαρκίας κατά την Παιδική και Εφηβική Ηλικία’, που εφαρμόζεται πανελλαδικά και στοχεύει στην ηλεκτρονική καταγραφή όλων των παιδιών και εφήβων αλλά και στην καθοδήγηση των Παιδιάτρων και Γενικών Ιατρών σχετικά με την διακίνηση ενός υπέρβαρου ή παχύσαρκου παιδιού. Η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής αυτής εφαρμογής πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, και διαφοροποιεί το Πρόγραμμα αυτό ΕΣΠΑ από όλα τα άλλα προγράμματα που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Πιο συγκεκριμένα, με τη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, αναπτύξαμε την Ηλεκτρονική Καρτέλα Ασθενούς. Διασφαλίσαμε ασφαλή διαδικτυακή σύνδεση, κρυπτογράφηση των δεδομένων, Άδεια από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και πιστοποίηση των Παιδιάτρων και Γενικών Ιατρών μέσω ΗΔΙΚΑ ΑΕ. Ο φάκελος ασθενούς περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με το παρόν και προηγούμενο ιατρικό ιστορικό, οικογενειακό ιστορικό, διατροφή και άσκηση, λήψη φαρμάκων, εμβολιασμούς, ευρήματα κλινικής εξέτασης και εργαστηριακών εξετάσεων, καθώς και υπηρεσία ραντεβού. Η πρόσβαση γίνεται από την ιστοσελίδα http://app.childhood-obesity.gr/. Σε κάθε κλινική αξιολόγηση συμπληρώνονται οι ανθρωπομετρικές παράμετροι, υπολογίζεται αυτόματα ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και η ηλεκτρονική εφαρμογή συμβουλεύει τον Ιατρό για το πώς πρέπει να διακινήσει τον ασθενή με βάση έναν ειδικά σχεδιασμένο Θεραπευτικό Αλγόριθμο, ο οποίος παρέχει συγκεκριμένες, σαφείς, αναλυτικές και εξατιμικευμένες οδηγίες σχετικά με το πώς θα καθοδηγήσει ένα υπέρβαρο ή παχύσαρκο παιδί, καθώς και ένα παιδί με φυσιολογικό ΔΜΣ. Έτσι διασφαλίζεται ένας ενιαίος τρόπος αντιμετώπισης της παχυσαρκίας σε όλη τη χώρα, καθώς και η καθοδήγηση Παιδιάτρων και Γενικών Ιατρών που βρίσκονται μακριά από εξειδικευμένα κέντρα. Πρόσφατη ανάλυση δεδομένων μας από 1.270 περίπου παιδιά και εφήβους έδειξε ότι οι παρεμβάσεις που προτείνονται οδήγησαν σε ελάττωση του ποσοστού παχυσαρκίας κατά 30% και της υπερβαρότητας κατά 35% μέσα σε ένα έτος. Τα παραπάνω αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι το Έργο αυτό μπορεί να δώσει λύσεις οριστικές και αποτελεσματικές στο πρόβλημα της παχυσαρκίας στη χώρα μας.
Περιφερειακά της δράσης αυτής βρίσκονται οι δράσεις Επικοινωνίας/Ενημέρωσης Ιατρών και Κοινού και η Μελέτη Αξιολόγησης των προτεινόμενων παρεμβάσεων σε παιδιά και εφήβους με αυξημένο βάρος σώματος. Οι δράσεις Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης περιλαμβάνουν την εκπαίδευση των Παιδιάτρων και Γενικών Ιατρών σχετικά με τη χρήση της ηλεκτρονικής καρτέλας ασθενούς, την εισαγωγή δεδομένων στη ηλεκτρονική καρτέλα, και την χρήση και κατανόηση του θεραπευτικού αλγορίθμου, την ενημέρωση ιατρών και κοινού σχετικά με το πρόγραμμα ΕΣΠΑ, και την προβολή και προώθηση του Κέντρου για την ανάπτυξη στρατηγικής σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα. Τέλος, η Μελέτη Αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των προτεινόμενων παρεμβάσεων πραγματοποιείται μέσω του Ιατρείου Αντιμετώπισης Αυξημένου Βάρους Σώματος, το οποίο λειτουργεί καθημερινά στη Μονάδα Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Διαβήτη της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, στο Νοσοκομείο Παίδων ‘Η Αγία Σοφία’. Στο Ιατρείο, το οποίο είναι στελεχωμένο με Ιατρικό προσωπικό, Διατροφολόγο, Καθηγητή Φυσικής Αγωγής και Παιδοψυχολόγο, παρακολουθούνται 3000 παιδιά και έφηβοι με υπερβαρότητα και παχυσαρκία. Εκτός από την κλινική αξιολόγηση και αντιμετώπιση των ασθενών, γίνεται προσδιορισμός βιοχημικών, ενδοκρινολογικών και γενετικών παραμέτρων. Ακολουθεί ανάλυση και κοινοποίηση των αποτελεσμάτων, και αναπροσαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας ανάλογα με τα αποτελέσματα. Πρόσφατη αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μας έδειξε ότι σε ένα έτος μειώνουμε τα ποσοστά της παχυσαρκίας κατά 30% και της υπερβαρότητας κατά 35%, προσφέροντας έτσι στα παιδιά αυτά και εφήβους την προοπτική για καλύτερη υγεία στην ενήλικη ζωή.
Εκτός από το κλινικό έργο, το Ιατρείο Αντιμετώπισης Αυξημένου Βάρους Σώματος προσφέρει και σημαντικό διδακτικό και ερευνητικό έργο. Στο Ιατρείο αυτό εκπαιδεύονται οι Ειδικευόμενοι και Εξειδικευόμενοι της Μονάδας Ενδοκρινολογίας του Νοσοκομείου μας, καθώς και Ειδικευόμενοι Παιδιατρικής από άλλα Νοσοκομεία, οι οποίοι έρχονται αποκλειστικά για να πάρουν την εκπαίδευση αυτή. Επίσης, από το Ιατρείο αυτό έχουν στρατολογηθεί οι ασθενείς για τις Διπλωματικές Εργασίες 20 Μεταπτυχιακών Φοιτητών, τις Διδακτορικές Διατριβές 7 Υποψήφιων Διδακτόρων, καθώς και πολλές άλλες ερευνητικές εργασίες.
Δημοσιεύσεις
17. Tragomalou A, Moschonis G, Kassari P, Papageorgiou I, Genitsaridi SM, Karampatsou S, Manios Y, Charmandari E. A National e-Health Program for the Prevention and Management of Overweight and Obesity in Childhood and Adolescence in Greece. Nutrients. 2020; 12(9): 2858.
16. Genitsaridi SM, Giannios C, Karampatsou S, Papageorgiou I, Papadopoulos G, Farakla I, Koui E, Georgiou A, Romas S, Terzioglou E, Papathanasiou C, Kassari P, Manios Y, Charmandari E. A Comprehensive Multidisciplinary Management Plan Is Effective in Reducing the Prevalence of Overweight and Obesity in Childhood and Adolescence. Hormone Research Paediatrics 2020; 93(2):94-107.
15. Tragomalou A, Moschonis G, Manios Y, Kassari P, Ioakimidis I, Diou C, Stefanopoulos L, Lekka E, Maglaveras N, Delopoulos A, Charmandari E. Novel e-Health Applications for the Management of Cardiometabolic Risk Factors in Children and Adolescents in Greece. Nutrients. 2020;12(5):1380.
14. Gray LJ, Brady EM, Albaina O, Edwardson CL, Harrington D, Khunti K, Miksza J, Raposo JF, Smith E, Vazeou A, Vergara I, Weihrauch-Blüher S, Davies MJ; PRE-STARt Collaborative (Charmandari E). Evaluation and refinement of the PRESTARt tool for identifying 12-14 year olds at high lifetime risk of developing type 2 diabetes compared to a clinicians assessment of risk: a cross-sectional study. BMC Endocrine Disorders 2019; 19(1): 79.
13. Moschonis G, Michalopoulou M, Tsoutsoulopoulou K, Vlachopapadopoulou E, Michalacos S, Charmandari E, Chrousos GP, Manios Y. Assessment of the Effectiveness of a Computerised Decision-Support Tool for Health Professionals for the Prevention and Treatment of Childhood Obesity. Results from a Randomised Controlled Trial. Nutrients. 2019; 11(3). pii: E706.
12. Farakla I, Koui E, Arditi J, Papageorgiou I, Bartzeliotou A, Papadopoulos GE, Mantzou A, Papathanasiou C, Dracopoulou M, Papastamataki M, Moutsatsou P, Papassotiriou I, Chrousos GP, Charmandari E. Effect of honey on glucose and insulin concentrations in obese girls. European Journal of Clinical Investigation 2019; 49(2): e13042.
11. Katsarou MS, Karathanasopoulou A, Andrianopoulou A, Desiniotis V, Tzinis E, Dimitrakis E, Lagiou M, Charmandari E, Aschner M, Tsatsakis AM, Chrousos GP, Drakoulis N. Beta 1, Beta 2 and Beta 3 Adrenergic Receptor Gene Polymorphisms in a Southeastern European Population. Frontiers Genetics 2018; 9: 560.
10. Emmanouil CC, Pervanidou P, Charmandari E, Darviri C, Chrousos GP. The effectiveness of a health promotion and stress-management intervention program in a sample of obese children and adolescents. Hormones (Athens). 2018; 17(3): 405-413.
9. Kassari P, Papaioannou P, Billiris A, Karanikas H, Eleftheriou S, Thireos E, Manios Y, Chrousos GP, Charmandari E. Electronic registry for the management of childhood obesity in Greece. European Journal of Clinical Investigation 2018; 48(3). doi: 10.1111/eci.12887.
8. Stavrou S, Nicolaides NC, Critselis E, Darviri C, Charmandari E, Chrousos GP. Paediatric stress: from neuroendocrinology to contemporary disorders. European Journal of Clinical Investigation 2017; 47(3): 262-269.
7. Stavrou S, Nicolaides NC, Papageorgiou I, Papadopoulou P, Terzioglou E, Chrousos GP, Darviri C, Charmandari E. The effectiveness of a stress-management intervention program in the management of overweight and obesity in childhood and adolescence. Journal of Molecular Biochemistry 2016; 5(2): 63-70.
6. Moschonis G, Kalliora AC, Costarelli V, Papandreou C, Koutoukidis D, Lionis C, Chrousos GP, Manios Y; Healthy Growth Study Group (Charmandari E). Identification of lifestyle patterns associated with obesity and fat mass in children: the Healthy Growth Study. Public Health Nutrition 2014; 17(3): 614-24.
5. Manios Y, Moschonis G, Papandreou C, Siatitsa PE, Iatridi V, Lidoriki I, Lionis C, Chrousos GP; Healthy Growth Study group (Charmandari E). Female sex, small size at birth and low family income increase the likelihood of insulin resistance in late childhood: the Healthy Growth Study. Pediatric Diabetes. 2014; 15(1): 41-50.
4. Manios Y, Birbilis M, Moschonis G, Birbilis G, Mougios V, Lionis C, Chrousos GP; “Healthy Growth Study” group (Charmandari E). Childhood Obesity Risk Evaluation based on perinatal factors and family sociodemographic characteristics: CORE index. European Journal of Pediatrics 2013; 172(4): 551-5.
3. Birbilis M, Moschonis G, Mougios V, Manios Y; Healthy Growth Study’ group (Charmandari E). Obesity in adolescence is associated with perinatal risk factors, parental BMI and sociodemographic characteristics. European Journal of Clinical Nutrition 2013; 67(1): 115-21.
2. Moschonis G, Chrousos GP, Lionis C, Mougios V, Manios Y; Healthy Growth Study group (Charmandari E). Association of total body and visceral fat mass with iron deficiency in preadolescents: the Healthy Growth Study. British Journal of Nutrition 2012; 108(4): 710-9.3.
1. Galata Z, Moschonis G, Makridakis M, Dimitraki P, Nicolaides N, Manios Y, Bartzeliotou A, Chrousos GP, Charmandari E. Plasma proteomic analysis in overweight and obese children. European Journal of Clinical Investigation 2011; 41(12): 1275-83.